زیباترین جاهای تاریخی و فرهنگی تبریز

اگر قصد ایرانگردی و سفر به تبریز را داشته باشید مطمئناً از گستردگی دیدنی‌های تاریخی و فرهنگی این شهر شگفت زده خواهید شد ، در این مقاله قصد داریم شما را با زیباترین جاهای تاریخی و فرهنگی تبریز برای گردشگری آشنا کنیم.

عمارت شهرداری

در سال 1314 شمسی در محل گورستان متروک و مخروبه کوی نوبر با نظارت مهندسان آلمانی در زمان ریاست شهرداری حاج ارفع الملک جلیلی بنا گردید. این ساختمان دارای یک برج ساعت چهار صفحه ای است که با طنین موزون زنگ هایش هر 15 دقیقه یک بار، گذشت زمان را به گوش مردم تبریز می رساند. نمای خارجی تالار شهرداری تبریز از سنگ تراشیده بوده و نقشه ساختمان آن با نمونه ساختمان های کشور آلمان قبل از جنگ جهانی دوم مطابقت دارد. این بنا در وسط شهر تبریز و در میدانی موسوم به میدان ساعت واقع شده و در حال حاضر تمام امور عمرانی شهر و امور اداری شهرداری تبریز در این تالار و عمارت متمرکز است.

ربع رشیدی

خواجه رشيد‌الدين فضل‌الله همداني اواخر قرن هفتم و اوائل قرن هشتم هجري قمري، زمان غازان خان ايلخاني به وزارت رسيد. دوران وزارت او از حساس‌ترين دوره‌هاي فرهنگي و سياسي تاريخ ايران است. خواجه رشيد‌الدين براي ساماندهي،‌ تمركز و تداوم تحقيقات و فعاليت‌هاي فرهنگي و علمي يك مجموعه بزرگ علمي، ‌آموزشي و پژوهشي به نام «ربع رشيدي» تأسيس كرد. اين مجموعه به صورت شهركي علمي در حومه شهر تبريز ساخته شد. خواجه رشيد‌الدين در پايتخت ايلخانيان و در گذرگاه كاروان‌هاي خاور و باختر يكي از بزرگترين تأسيسات روزگار كهن را پديد آورد؛ شهري كوچك شامل كتابخانه، مدرسه، مسجد، دارالايتام، گرمابه، مهمانسرا، بيمارستان، مدارس عالي، پرورشگاه و كارگاه‌هاي صنعتي. او براي تأمين پشتوانه مالي براي اداره اين مؤسسات بزرگ، دارايي و املاك زيادي را وقف «ربع رشيدي» كرد. اين موقوفات عمدتاً در ايران قديم، ‌بخش‌هايي از عراق، افغانستان، گرجستان، ولايت روم، آذربايجان و‌ سوريه بودند.

وقف نامه ربع رشیدی

خواجه رشيد‌الدين براي ساماندهي اداره «ربع رشيدي» و موقوفات آن وقف‌نامه‌اي تنظيم كرد. او در اين وقف‌نامه اطلاعاتي دقيق و مستند درباره شيوه فعاليت‌هاي علمي، ‌آموزشي، تشكيلات ربع، اوضاع فرهنگي آن عصر، ارزش خدمات خواجه در پيشبرد و توسعه امور فرهنگي و آموزشي و نكاتي درباره احوال شخصي‌اش نوشته است. اين نسخه به خط خود خواجه رشيد‌الدين فضل‌الله همداني و قسمتي از آن نيز به خط حاكم آن زمان تبريز است كه فقط يك نسخه از آن در تمام جهان وجود دارد. بر اصالت اين نسخه علما، ‌دانشمندان و ديوانيان زيادي از جمله علامه حلي (648- 726 ق) گواهي داده‌اند. «وقف‌نامه ربع رشيدي» نظم خاصي دارد كه فهرست جامعي از موقوفات، هزينه‌ها و برنامه‌هاي اداري و مالي را تبيين مي‌كند و به دليل گستره وسيع موقوفات و ارزش والاي آنها از اهميت جهاني برخوردار است. اين وقف‌نامه در دوره‌هاي گوناگون تاريخي الگوي تنظيم وقف‌نامه‌هاي معتبر بوده است. نسخه اصلي اين وقف‌نامه 382 صفحه دارد و جنس كاغذ آن خانبالغ است و اكنون در كتابخانه مركزي تبريز نگهداري و محافظت مي‌شود. اين نسخه تا سال 1348 شمسي در دست بازماندگان حاجي ذكاء‌الدوله سراجمير، ساكن تبريز بود. انجمن آثار ملي در همان سال آن را از خانواده ذكاءالدوله خريد. پس از آن از روي اين نسخه عكسبرداري شد و سال 1350 شمسي در هزار نسخه منتشر شد. نام اصلي اين وقف‌نامه «اوقفيه الرشيديه بخط الواقف في بيان شرايط امور الوقف و المصارف» كه با آب طلا و به خط ثلث نوشته شده است. گفته مي‌شود براي نگهداري اين نسخه منحصر به فرد تمام شرايط لازم از جمله دوربين مدار بسته و حفاظت الكترومغناطيسي فراهم شده و درجه حرارت و رطوبت نسبي متناسب با نسخ خطي نيز در نظر گرفته شده است. «وقف‌نامه ربع رشيدي» خرداد سال 1386در حافظه جهاني به ثبت رسيد. اما «ربع رشيدي» پس از قتل خواجه رشيد‌الدين فضل‌الله همداني غارت و ويران شد. خرابه‌ها و بناهاي نيمه ويران «ربع رشيدي» تا قرن يازدهم كه اولياء چلپي و شاردن در سفرنامه خود از آن ياد كرده‌اند، وجود داشته و اكنون نيز آثاري از آن ديده مي‌شود.

ارگ علیشاه

ارك عليشاه يكي از بناهاي مهم و عظيم به جا مانده از دوره ایلخانی است و به وسيله تاج الدين عليشاه جيلان تبريزي، طي هشت سال و در فاصله سال هاي 716 تا 724 هجري قمري ساخته شد. البته ارك عليشاه برخي كاربردهاي ديگر نيز در طول تاريخ داشته است. به هر حال امروزه تنها بخشي از ديوارهاي عظيم و محراب بسيار بلند شبستان جنوبي اين مسجد بر جاي مانده است كه خود مويد شكوه و آباداني آن در گذشته است. ديوارهاي موجود در حقيقت تشكيل دهنده ايوان طاق پوش و حمال طاقي استوانه‌اي عظيمي بوده است كه فضاي به وجود آمده به عنوان شبستان و عنصر اصلي مسجد عليشاه به شمار مي‌رفته است. ارك تبريز و محوطه باستاني آن در سال 1310 شمسي در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است. موقعیت مکان این بنا در خيابان امام تقاطع خيابان فردوسي جنب مصلاي تبريز می باشد.

برج آتش نشانی (برج یانقین)

برج آتش‌نشاني تبريز يا همان برج يانقين از ارتفاع 23 متري برخوردار بوده و همزمان با ايجاد اولين آتش‌نشاني كشور احداث شده‌ است. از اين برج مدور به منظور ديده‌باني استفاده مي‌شد تا اگر در نقطه‌اي از شهر حريقي روي داد، مأمورين آتش‌نشاني براي اطفاي آتش در آنجا حاضر شوند. قدمت برج يانقين به بيش از صد سال مي‌رسد. موقعیت این بنا در خيابان خاقاني تقاطع خيابان مدرس می باشد.

برج خلعت پوشان

این بنا در ده کیلومتری جاده تبریز- تهران قرار دارد که این برج آجری منشوری به برج خلعت پوشان مشهور است. این بنا در اواخر دوره صفویه احداث شده است. در زمان قاجار خلعت اهدایی شاهان برای حاکمان آذربایجان در این برج بر دوش آنها انداخته می شد. برج سه طبقه است. طبقه اول و دوم سرپوشیده و طبقه سوم بدون سقف است. آخرین مراسم خلعت پوشان در سال 1330 ه. ق در زمان حکمرانی صمدخان مراغه ای انجام گرفته است. در سال های اخیر دانشگاه تبریز این بنا را مرمت کرده است.

پل آجی چای

اين پل که در دوره صفوی كه بر روي آجي چاي (تلخه رود) واقع شده است. يكي از پل‌هاي مهم و تاريخي شهر تبريز و تنها گذرگاه ايران به غرب و بخشي از مسير جاده ابريشم بوده است. اين پل داراي 16 دهنه به شكل‌ هلالي و جناغي و طول 100 متر و عرض 5 متر است و اولين بار در سفرنامه متعلق به ونيزي‌ها در دوره شاه اسماعيل صفوي از آن ياد شده است. پل آجي چاي در دوره عباس ميرزا، توسط حاج سيدحسين‌ تاجر تبريزي تعمير شده است و واقعه تاريخي مقاومت پنج تن از سربازان گمنام تبريزي در مقابل ارتش روس در اين محل اتفاق افتاده است. موقعیت این بنا در ورودي جاده تبريز- مرند می باشد.

پل سنگی

اين پل كه از آثار دوره قاجاريه به شمار مي‌رود، داراي چهار دهنه سنگي به شكل هلالي بوده و در دوره مشروطه يكي از محل‌هاي تلاقي و نبرد نيروهاي محمد علي‌ شاه قاجار و باقرخان (سالار ملي) بوده است. موقعیت این بنا در خیابان چایکنار می باشد.

پل قاری

اين پل در دوره قاجار ساخته شده و در آثار ملي به ثبت رسيده است. شمس‌العماره (استانداري فعلی) را به بخش شمالي شهر وصل مي‌كند، با مصالح آجري و طاق‌هاي هلالي شكل و سرستون‌هاي كله‌ قوچي بر روي ميدان چايي (مهرانرود) ساخته شده و از جمله پرترددترين پل‌هاي شهر تبريز بوده است. باني این بنا پيرزني بوده است كه هزينه سفر خود به مكه مكرمه را وقف ساخته شدن اين پل كرده است و از اين رو به قاري كورپوسو به معناي پل پيرزن مشهور شده است. در سال 1327 به موازات اين پل، پل ديگري براي تسهيل رفت و آمد ميان دو سمت ايجاد شده است. موقعیت این بنا در میدان چایی واقع در خیابان چایکنار می باشد.

مسجد کبود

مسجد جهان شاه يا مسجد كبود تبريز (گؤی مسجد) بنا به دستور ابوالمظفر جهانشاه بن قره يوسف كه از سلسله تركمان قره قويونلو بنا شده است كه در سال 870 هجری بنای آن به همت و نظارت جان بيگ خاتون (زن جهانشاه بن قرا يوسف قره قويونلو) پايان يافت. اين بنا از شاهكارهاي هنر معماري اسلامي و ملقب به فيروزه جهان اسلام است و با كاشي‌هاي معرق فيروزه‌اي و لاجوردي با انواع خطوط ثلث، نستعليق، نسخ و طرح‌هاي بديع مهندسي و اسليمي تزئين شده است. اين مسجد در زلزله 1193 ه . ق ويران و در سال‌هاي 1318 و 1345 ه.ش مرمت و بازسازي آن به اهتمام زنده ياد استاد رضا معماران انجام گرفت. گنبد آجري مسجد كبود از بزرگترين ساخته‌هاي آجري معماران اسلامي قرن نهم هجري است كه ادامه معماري عصر ايلخاني به حساب مي‌آيد. موقعیت این بنا در خيابان امام مابين ميدان ساعت و چهارراه شهيد بهشتي (منصور) می باشد.

مسجد مقبره تبريز

این بنا که در دوره صفوی ساخته شده است، نه ستون سنگی خوش تراش دارد، گنبدهایش بلند و ضربی است. در زلزله 1193 سقف آن فرو ریخته و بعداَ ساخته شده است. این کار توسط مرحوم میرزا مهدی قاضی طباطبائی انجام پذیرفته وچون مقبره خودشان در آنجاست به نام مسجد مقبره خوانده شده است. آیت ا… شهید سید محمد علی قاضی طباطبائی نیز در همین مسجد قرار دارد. اين مسجد قبلاً به نام «مسجد شاه» معروف بود. موقعیت این بنا در خیابان دارایی اول بازار کفاشان می باشد.

مسجد ثقه الاسلام

اين مسجد که در دوره قاجار و در سال 1265 ه ش تكميل شد و امامت آن با مرحوم ميرزا محمد شفيع ثقه الاسلام پيشواي شيعه (جد مرحوم ثقه الاسلام شهيد) بود. در سال 1291 ه ش از طرف شرقي مسجد يك طاق به مسجد افزوده شد و مسجد زمستاني ديگر در جانب شرقي مسجد احداث كردند و در سال 1310 ه ش آقاي ثقه الاسلام به واسطه شكست فاحشي كه در آن طاقهاي جديدالاحداث و مسجد زمستاني واقع شده بود مجدداً اين فضاها را برداشته و به وسعت مسجد افزودند. در حال حاضر اين مسجد با بيست ستون سنگي و سي و چهار گنبد آجري يكي از بزرگترين مساجد تبريز مي‌باشد. موقعیت این بنا در خیابان دارایی جنب صاحب الامر واقع شده است.

مسجد جامع

تاريخ ساخت مسجد جامع تبريز كه در آخر بازار تبريز و ضلع جنوبي صحن مدرسه طالبيه و مابين مساجد اسماعيل خال اوغلي و آلچاق مچيد قرار گرفته است در دوره سلجوقی می باشد. در اثر زلزله نيمه اول و دوم قرن 12 هجري چند طاق اين مسجد شكست و فرو ريخت و بعداً بوسيله احدخان و پسر او حسين قلي خان دنبلي مرمت و تجديد بنا گرديد. حاج طالب خان تبريزي باني مدرسه طالبيه تبريز در 1087 هجري در وقف نامه مدرسه از اين مسجد به نام مسجد كبير تبريز نام برده است. در اوايل قرن معاصر شمسي، حاج محمد باقر كلكته‌چي تعميرات عمده‌اي را در اين مسجد انجام داده است. موقعیت این بنا در خیابان شهید مطهری (راسته کوچه) می باشد.

مقبره الشعرا

وجود قبرستان عرفا و شعرا در محله سرخاب تبريز همواره در اكثر منابع ذكر شده است. قديمي‌ترين تذكره فارسي كه در آن شرح حال شعرا آمده و نامي از مقبرة‌الشعرا هم برده شده نزهة‌القلوب حمد‌اله مستوفي است كه در سال 740 ه.ق تأليف يافته است. مقبرة‌الشعرا مدفن بيش از 400 تن از شاعران، عارفان، دانشمندان و اديبان نام‌آور ايران است. موقعیت این بنا در خيابان ثقة‌الاسلام ضلع شرقي بقعه سيد حمزه واقع شده است.

مقبره دوکمال

این بنا در محله بیلانکوه تبریز در میان باغی مشجر و بنایی متین و زیبا دو تن از بزرگان ادب و هنر کشورمان واقع شده است. کمال‌الدین مسعود خجندی از شعرای معروف قرن هشتم و نهم هجری و کمال‌الدین بهزاد معروفترین نقاش مینیاتوریست قرن دهم هجری می باشد. مقابر یاد شده در سال 1338 توسط فرهنگ دوستان کنجکاو شهر تبریز کشف و بعد ها به همّت انجمن آثار ملی مرمّت و لوحه یادبود درآن نصب گردید. درسال‌های اخیر نیز اقدامات استحفاظی از طریق سازمان میراث فرهنگی استان درمقابر یادشده انجام گرفته است.

بقعه عون بن علی

این بقعه در دوره ایلخانی و بر فراز بلندترین قله کوه سرخاب واقع شده است. سنگ بنا شیوه ایلخانی دارد. در زمان تسلط عثمانی ویران شده در زمان شاه عباس تجدید بنا یافته است. در زلزله های 1134 و 1193 دوباره ویران شده آخرین بار در 1342 قمری تعمیر شده است. اخیرا” نیز تعمیرات جزیی در آن انجام یافته و راهرو پشت آن به اتاق کوهنوردی تبدیل شده است. بنا به روایتی مقبره دو تن از اولاد حضرت علی (ع) عو علی و زین علی در آنجاست.

حمام نوبر

اين حمام كه در دوره قاجار ساخته شده است، سابقاً به نام حمام وزير خوانده مي‌شد و به دليل نزديكي به دروازه نوبر كه يكي از نه دروازه تاريخي تبريز بوده به نام حمام نوبر مشهور شده است. اين بنا توسط استاد بالا كاظم در اواخر دوره قاجار ساخته شده است. موقعیت این بنا در خيابان امام خميني نبش خيابان تربيت می باشد.

بازار تبریز

بازار تبریز که در دوره سلجوقی بنا شده است، بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده آجري جهان و یکی از شاهکارهای معماری ایرانی است. این بازار در سال ۱۱۹۳ هجری قمری بر اثر زلزله با خاک یکسان شد، اما طولی نکشید که به همت مردم شهر بازسازی شد. شهر تبریز به مناسبت قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم از دیرباز مرکز مبادله کالا میان خاور دور و اروپا بوده‌ و وصف بازار‌های آن در خاطرات بسیاری از بازرگانان و جهانگردان آمده است. مجموعه بازار تاریخی تبریز به عنوان یازدهمین اثر ثبت جهانی ایران در سی و چهارمین جلسه سازمان یونسکو که در کشور برزیل برگزار شد به عنوان بزرگترین سازه سرپوشیده جهان و بخشی از شاهراه ابریشم به ثبت جهانی رسید. موقعیت این بنا در خیابان جمهوری می باشد.

مدرسه رشدیه

حاج میرزا حسن رشدیه تبریزی که در دوره قاجاریه این بنا را ساخته است، نخستین مدرسه را به سبک نوین و بر اساس اصول فنوتیک در تبریز بنیان گذاشت و سپس آموزش و پرورش نوین را در سایر نقاط ایران اشاعه داد. امروزه از برکت مجاهدت‌های وی بیش از 20 میلیون دانش آموز و 2 میلیون دانشجو در سراسر کشور به تحصیل مشغول هستند. بنابه نوشته فریدون کوچرلی «در تمام دنیای اسلام، آذربایجان نخستین خطه‌ای است که تدریس با اصول صوتی در آن آغاز گردیده است.

موزه سنجش

در اين موزه که در دوره قاجار بنا شده است، انواع ابزار آلات و ادوات مربوط به سنجش زمان مانند انواع ساعت‌هاي قديمي و هنري ساخت كشورهاي مختلف، انواع ابزار آلات سنجش وزن از ترازوهاي ظريف گرفته تا قپان‌هاي بزرگ مخصوص سنجش، وسايل اندازه گيري طول و ساير مقياس‌هاي ديگر به نمايش گذاشته شده است. اين موزه در فضاي دل انگيز خانه قديمي سلماسي بنا شده است. اين خانه متعلق به اوايل قاجاريه است و توسط خانواده سلماسي از خانواده هاي قديمي تبريز بنا شده است. موقعیت این بنا در خيابان مقصوديه پشت ساختمان شهرداري بن بست سلماسي می باشد.

خانه علی مسیو

علی مسیو یکی از شخصیتهای برجسته و مشهور نهضت مشروطه در آذربایجان بوده و این خانه منسوب به او می باشد. وی یکی از بنیانگذاران دسته مجاهدین تبریز و از رهبران ایشان بوده و همیشه در سختی ها پای مردانگی پیش گزارده و گره از کارها می گشود. در تابستان 1287 ه.ش که رحیم خان به تبریز آمد علی مسیو چون خانه اش در زیر پای سواران او بود از آنجا بیرون آمده و به محله امیرخیز نزد ستارخان رفت. رحیم خان خانه او را به تاراج برد. پسر بزرگ علی مسیو حاجی خان نیز یکی از سردستگان مجاهدان مشروطه بوده است و در جنگ روس از پیشگامان بود و لذا در این جنگ در غیاب او و پدرش علی مسیو که در آن زمان درگذشته بود، دو پسر نوجوان علی مسیو به نامهای حسن و قدیر مورد غضب روسها قرار گرفته و اعدام شدند. موقعیت این بنا در خیابان ارتش جنوبی کوچه صدر بن بست ختایی ها می باشد.

خانه استاد شهریار

موزه شهریار در خانه سابق استاد” شهریار” شاعر شهیر ایران که قدمت آن از سال 1286 شروع شده، واقع است. این بنا از طرف شهرداری تبریز به موزه تبدیل شد. در این موزه مجموعه آثار هنری و ادبی و لوازم شخصی شهریار به نمایش در آمده است. بزرگ ترین اثر استاد، كلیات ارزشمند دیوان اشعار او به زبان پارسی و بخشی از آن به زبان تركی آذری است. معروف ترین بخش از این آثار شهریار ،”كتاب حیدر بابایه سلام”است.”سید محمد حسین بهجت تبریزی” معروف به”شهریار”فرزند سید اسماعیل موسوی خشكنابی در سال 1286 شمسی در تبریز چشم به جهانگشود و تحصیلات خود را در تبریز و تهران در رشته طب ادامه داد. استاد شهریار در 82 سال زندگی پرفراز و نشیب خود شهرت بسیاری كسب نمود و كتاب های وی به زبان های مختلف ترجمه گردید. استاد شهریار كه یكی از شعرای بزرگ ایران محسوب می شود، در تاریخ 27 شهریور 1367 شمسی به سرای جاوید شتافت و در مقبرة الشعرای تبریز به خاك سپرده شد. موقعیت این بنا در خيابان مقصوديه پشت عمارت شهرداري می باشد.

خانه حیدرزاده

عمارت تاریخی واقع در منطقه مقصودیه شهر تبریز است که در سمت جنوب ساختمان شهرداری تبریز قرار دارد. هیچ سند تاریخی مبنی بر زمان احداث این خانه در دست نیست اما تحقیقات نشان می‌دهند که این خانه در حدود سال ۱۸۷۰ توسط حاجی حبیب لک ساخته شده است. این خانه در سال ۱۳۷۸ در فهرست میراث ملی ایران با شماره ۲۵۲۴ به ثبت رسید. خانه حیدر زاده ۹۰۰ متر مساحت دارد و دارای دو طبقه می‌باشد. این خانه دو حیاط اندرونی و بیرونی دارد که بوسیله خانه از یکدیگر جدا شده‌اند. در زیرزمین خانه حیدرزاده حوض خانه‌ای (اتاقی بزرگ با حوض فواره دار کوچکی در وسط آن) قرار دارد که بوسیله آجرها و طاق‌های رنگارنگ آراسته شده است. دیگر بخش‌های این خانه بواسطه سالن به یکدیگر متصل شده‌اند. این ساختمان با پنجره‌های چوبی حکاکی شده، شیشه‌های رنگارنگ، آثار آجری و نقاشی‌ها آراسته شده است. اتاق اصلی (شاه‌نشین) این خانه جذابترین اتاق آن است. خانه حیدر زاده در سال ۱۳۸۰ بازسازی شد و هم‌اکنون به عنوان مرکز اطلاع‌رسانی گردشگری استان آذربایجان شرقی و تبریز استفاده می‌شود.

خانه مشروطیت

با توجه به نقش بزرگی كه آذربایجان به ویژه مردم تبریز در پیروزی انقلاب مشروطه داشته اند، تأسیس موزه ای برای نگهداری و ارائه آثار و یادگارهای به جای مانده از رهبران بزرگ آن انقلاب و نیز جمع آوری اسناد و مدارك و عكس های مستند مربوط به حوادث انقلاب مشروطه در خانه مشروطه بسیار بجا و شایسته و حتی ضروری بود. بنابراین از سال 1375 كلیه اشیای مربوط به این دوره از تاریخ ایران از موزه آذربایجان و نیز اشیای اهدایی مردم و بازماندگان رهبران و مجاهدین انقلاب مشروطیت فراهم آمد و نخستین پایه این موزه به صورت حاضر را بنا نهاد. موقعیت این بنا در خیابان شهید مطهری روبروی مسجد جامع می باشد.

موزه آذربایجان

در كنار مسجد كبود تبریز بنای بزرگی با ایوان رفیع، مشرف به خیابان امام قرار دارد. این بنا یكی از قدیمی‌ترین موزه‌های درجه اول ایران به شمار می‌رود و به موزه‌ی آذربایجان معروف است. این موزه برای اولین بار در سال 1336 با نمایش 202 قطعه از آثار فرهنگی انتقالی از موزه ایران باستان شروع به كار كرد. ساختمان فعلی موزه از سال 1341 رسماً افتتاح و شروع به كار كرده است. طبقه‌ي زير زمين اين موزه مربوط به آثار استاد احد حسيني است. این موزه از بخش های زیر تشكیل شده است: (باستان شناسی دوران قبل از اسلام)، ( باستان شناسی دوران اسلامی)، (سكه ها، مهرها و سیلندرها). اين موزه با مساحت 3000 متر مربع زيربنا و برخورداري از سه تالار نمايش، چند اتاق اداري و كتابخانه يكي از موزه‌هاي بزرگ كشور محسوب مي‌شود. در اين موزه حدود 11 هزار قطعه اشياي نفيس باستاني ثبت شده است. موقعیت این بنا در خيابان امام بالاتر از ميدان ساعت می باشد.

موزه عصر آهن

موزه عصر آهن كه مربوط به دوره آهن دو و سه، اواخر هزاره دوم و اوايل هزاره اول قبل از ميلاد است شامل چندين اسكلت، جواهر، زينت آلات، لوازم كار و … هستند كه در كنار همين اسكلت ها دفن شده اند. اين محل در پي انجام حفاري هاي انجام گرفته به منظور ساخت پاساژ ابريشم شناسايي شد. حفاري هاي باستان شناختي در اين محوطه از سال 77 آغاز شدكه تا سال 82 ادامه يافت و موزه نيز از سال 82 رسماً افتتاح شد. موقعیت این بنا در خيابان امام جنب مسجد كبود می باشد.

موزه شهرداري

موزه‌ای است که در شهر تبریز که در طبقه زیرزمین ساختمان کاخ شهرداری تبریز واقع شده‌است. این موزه که به عنوان نخستین و تنها موزه تاریخ شهرداری‌های ایران مطرح است، پس از کشور چین در ردیف اولین موزه‌های شهرداری‌های جهان نیز قرار دارد. اين موزه در سال ۱۳۸۶ و همزمان با یکصدمین سالگرد تاسیس نخستین بلدیه (شهرداری) ایران در تبریز و در ۸۰۰ متر مربع و با هزینه یک میلیارد و صد میلیون ریال راه اندازی شده‌است. موزه شهر تبریز شامل تالارهای مختلفی چون تالار دوربین‌های قدیمی، تالار دفاع مقدس، چاپ و نشر، فرش، هنرهای معاصر، خط و خوشنویسی، تالار حکمت و چندین تالار دیگر است. در این تالار، فرش‌ها و قالی‌هایی با قدمت ۱۱۰ سال به نمایش گذاشته شده‌اند. ۱۲ تخته فرش موجود در این مجموعه مربوط به فرش‌هایی است که از زمان تاسیس عمارت شهرداری تبریز تا سال ۱۳۲۰ به دستور ارفع‌الملک جلیلی بافته شده و به اتمام رسیده‌است. موقعیت این بنا در خيابان امام خميني ميدان ساعت عمارت شهرداري می باشد.

موزه قاجار

موزه قاجار در محله ششگلان، يكي از محلات قديمي تبريز و در يك خانه زيباي قديمي متعلق به حسنعلي خان امير نظام گروسي قرار گرفته است و تاريخ احداث آن به اواسط دوره قاجار باز مي گردد، قرار گرفته است. عمارت امير نظام به سبك معماري درون گرا و در دو طبقه با زير بناي 1500 متر مربع ساخته شده است. اين موزه داراي 9 تالار نمايش: سكه هاي تاريخي، بافته، چيني و آبگينه، خاتم و فلزات، رجال و فرامين، سنگ‌ نوشته ها، اسلحه و آثار معماري و شهرسازي مي باشد. موقعیت این بنا در خيابان ششگلان جنب سازمان صنايع و معادن می باشد.

موزه قرآن و کتابت

بنای مسجد شاه طهماسب صفوی معروف به مسجد صاحب الامر در شرق میدان صاحب آباد در قلب شهر تبریز در کنار مهران رود قرار دارد. این بنای تاریخی یک گنبد و دو مناره بلند دارد و در ابتدا مسجد ویژه شاه طهماسب اول صفوی بود که در سال 1045 ه.ق به وسیله سپاهیان سلطان مراد چهارم- امپراطور عثمانی- تخریب شد. با توجه به قداست این بنا پس از انجام تغییرات لازم این مکان به عنوان موزه قرآن و کتابت در نظر گرفته شد. در این موزه مجموعه نفیسی از نسخ قرآن مجید مربوط به ادوار مختلف تاریخ و قطعات زیبایی از آثار خوشنویسان بنام ایران به نمایش گذاشته شده است. موقعیت این بنا در خیابان دارائی میدان صاحب الامر بنای صاحب الامر می باشد.

موزه سفال

اين موزه كه در محل خانه‌اي متعلق به دوره قاجار و در سال 1384 افتتاح شده است، به نمايشگاه آثار سفال زنده‌ياداستاد احمد و عباس قابچي و خانم فريده تطهيرنيا اختصاص يافته است. خاك اين سفال‌ها كه به روشي استادانه و چيره‌دستانه خلق شده‌اند، از معادن خاك سفيد (تركيبات كائولن) در شهر زنور مرند تأمين شده است. شهر زنور در دامنه كوه آق داغ، مركز سفالگري با خاك سفيد بوده است. خانواده قابچي بيش از هفتاد سال پيش به شهر تبريز مهاجرت كردند و در كارگاهي در محله درب سرخاب به سفالگري مشغول شدند. همچنين در اين موزه دوره ها و كارگاه هاي آموزشي سفالگري و نيز نمايشگاه هاي موقت هنرمندان سفالگري برگزار مي شود. موقعیت این بنا در خيابان شمس تبريزي ايستگاه گرو كوچه صرافلار می باشد.

خانه پروین اعتصامی

خانه پروین اعتصامی مربوط به دوره پهلوی اول است و در تبریز خیابان عباسی جنب مسجد میرآقا کوچه ساوجبلاغی پلاک ۶ واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۸ اسفند ۱۳۸۵ با شماره ثبت ۱۸۶۸۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خانه بهنام

خانه بهنام یا بهنام گنجه‌ای یا قدکی یکی از ساختمانهای تاریخی شهر تبریز است که در اواخر دوران زندیان و اوایل دوران قاجار به عنوان یک خانه مسکونی ساخته شده است. در زمان پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار، این خانه نوسازی و با نقاشیهایی تزیین شد. این خانه شامل یک ساختمان اصلی، بعنوان ساختمان قشلاقی و یک ساختمان کوچک بعنوان ساختمان ییلاقی است. مانند بسیاری از خانه‌های قدیمی ایرانی، این خانه دارای دو حیاط اندرونی و بیرونی است. در بازسازی اخیر این خانه، تاکنون چند نگارگری ایرانی فرسکو کشف گردیده است که هم اکنون در حال تعمیر شدن توسط متخصصان است. خانه بهنام بخشی از مدرسه معماری دانشگاه هنر اسلامی تبریز است.

خانه قدکی

این خانه و خانه بهنام و خانه گنجه ای زاده جمعا از کاربری مسکونی به کاربری آموزش عالی تغییر عملکرد داده و جزء مجموعه دانشگاه هنر اسلامی تبریز می باشد و در محور تاریخی و فرهنگی تبریز واقع شده است. بنا متعلق به اواسط دوره قاجاریه بوده و در دو دوره تکمیل شده است و شامل اندرونی و بیرونی است. از سـردر به هشتی و از هشتی به حیاط باغچــه وارد می شود. طنبی بزرگ شرقی- غربی است. پنجره های اروسی آن با شیشه های رنگی به شمال و جنوب باز می شود. ایوان ستوندار در جنوب طنبی رفیع و بلند است. ارتفاع ستونهای ایوان شمالی معادل ارتفاع طنبی است. اتاقهای گوشوار در طرفین طنبی قرار گرفته است. زیر اتاق طنبی حوضخانه است. سقف حوضخانه گنبد با کادربندی آجری و با سکوهای جانبی و حوض سنگی دارای جلوه خاصی است. اندرونی دارای اتاقهایی در اضلاع شرقی و غربی حیاط می باشد. تناسبات معماری، وسعت ساختمان و تنوع طاقها و گنبدها در سقف زیرزمینها جالب توجه است. علاوه بر تناسبات کلیه اندامهای بنا که چشمگیر است، نمای ساختمان دارای انواع طرحهای آجرکاری است. ظرافت اروسی ها، آئینه کاری و گچبری سقف ایوان و تنوع کاربندیهای آجری، آرایش حوض و باغچه و رف بندی اتاق با کیفیت عالی است.

سورتمه سواری پارک ائل گلی تبریز

بزرگ‌ترین و نخستین مجموعه سورتمه‌سواری شمال‌غرب کشور با مشارکت بخش خصوصی و شهرداری تبریز طراحی و راه‌اندازی شده است. طول مسير سورتمه تبريز 450 متر مي‌باشد كه به دو صورت كابين‌هاي يك و دو‌نفره طراحي شده و چشم‌انداز زيباي تبريز در طول مسير حركتي كابين‌ها براي استفاده كنندگان از اين مجموعه جذابيت‌هاي خاص خود را خواهد داشت.

تله کابین

فاز اول تله کابین عون بن علی که با مشارکت شهرداری تبریز به عنوان کارفرما، اتاق بازرگانی اسکاندیناوی و ایران به عنوان مجری و شرکت مهندسین مشاور سبزاندیش پایش به عنوان مشاور طرح اجرا شده، بالغ بر 100 میلیارد ریال هزینه در بر داشته و کلیه تجهیزات و امکانات فنی آن از شرکت دوپل مایر اتریش خریداری شده است. بر اساس مطالعات انجام گرفته، طول افقی تله کابین در فاز اول 1450 متر و طول شیب دار آن 1480 متر است و میانگین تغییر ارتفاع پروژه نیز 261 متر پیش بینی شده است. طرح تله کابین عون بن علی با میانگین حداقل 12 و حداکثر 24 کابین طراحی شده و با پیش بینی 6 دکل یا برج، کار جابجایی کابین ها انجام خواهد گرفت. همچنین براساس محاسبات انجام یافته کل زمان سفر در هر مسیر رفت و برگشت از طریق تله کابین در فاصله 4 کیلومتری عون بن علی تا ارتفاعات بالادست سد شهید مدنی 6 دقیقه و 24 ثانیه می باشد و در هر 6 ثانیه نیز یک کابین در رفت و برگشت خواهد بود. علاوه بر این تله کابین مذکور با ظرفیت جابجایی یک هزار مسافر در ساعت طراحی شده و سیستم هدایت آن با قدرت 191 کیلو وات عمل می کند. لازم به ذکر است که با راه‌اندازي تله کابین عون بن علی، این منطقه به یکی از نقاط توریستی و تفریحی تبریز تبدیل و سالانه پذیرای صدها هزار نفر از شهروندان و میهمانان و گردشگران داخلی و خارجی خواهد بود. علاوه بر این وجود طبیعت بکر دامنه های عون بن علی و طرح های جنگل کاری این ارتفاعات با امکانات تفریحی و رفاهی چون رستوران، پارک های تفریحی، شهر بازی و دیگر امکانات، بر جاذبه های این پروژه می افزاید. در حال حاضر شهرداری تبریز به دنبال اجرای سریع فاز دوم تله کابین عون بن علی با مشارکت بخش خصوصی است و مقدمات اجرای فاز دوم این طرح نیز در سال جاری فراهم خواهد شد.