نورالژی یا درد عصبی پس از هرپس (پس از زونا)، به درد مزمن پوستی در ناحیه ای اطلاق می شود که پیشتر تحت تاثیر هرپس زوستر (زونا) قرار گرفته باشد.
هرپس زوستر یا همان زونا، عارضه ای است که با فعال شدن مجدد ویروس هرپس واریسلا زوستر در پی ابتلای فرد به آبله مرغان ایجاد می شود و این بیماری موجب بروز تاول های موضعی بسیار دردناک بر روی پوست فرد می شود.
درد عصبی پس از زونا چگونه تشخیص داده می شود؟
ویروس هرپس زوستر هیچ گاه از بدن خارج نمی شود بلکه پس از فعالیت ابتدایی خود و درمان عوارض آن وارد دوره کمون یا خاموشی شده و در اطراف نخاع یا مغز به زندگی خود ادامه می دهد. از آنجایی که پس از ابتلا به زونا در پی فعال شدن مجدد این ویروس اختلالات و درد عصبی رخ می دهد، در تشخیص این عارضه، وجود علائم و شواهدی که عفونت ناشی از ویروس هرپس زوستر را نشان دهند، بسیار حیاتی است.
با این حال، در تمامی موارد هم بیمار مبتلا به درد عصبی پس از زونا (نورالژی پس از هرپس) تاول های پوستی یا سایر علائم حاد را ندارد. در چنین مواردی، پزشک می تواند با انجام آزمایش خون، وجود عفونت ناشی از ویروس هرپس زوستر را تشخیص دهد.
درد عصبی پس از ابتلا به زونا در زمره اختلالات عصبی و در حوزه کاری متخصصین درد دسته بندی می شود. درد عصبی پس از زونا، غالبا به دردی گفته می شود که حتی پس از رفع تاول های پوستی نیز ادامه می یابد. متخصصین درد در حوزه درمانی عبارت “درد عصبی پس از زونا” را برای مواردی به کار می برند که در آن درد بیمار بیش از ۲۸ یا ۱۲۰ روز ادامه داشته باشد. نورالژی هرپس حاد و فوق حاد نیز برای توصیف دردهای مرتبط با عفونت ناشی از ویروس هرپس زوستر به کار می رود.
علائم بالینی عارضه ی نورالژی پس از هرپس کدامند؟
علائم بالینی نورالژی پس از هرپس عبارتند از:
- درد ناشی از گسترش تاول های پوستی: درد ناشی از ایجاد تاول های پوستی که در اکثر موارد این تاول ها یک سوم پوست و تنها یک طرف بدن را درگیر می کنند. بسیار به ندرت پیش می آید که درد ناشی از این تاول ها هر دو طرف بدن بیمار را تحت تاثیر قرار دهد.
- نورالژی پس از هرپس معولا با درد مزمن عصبی و با سوزش همراه است اما در برخی موارد، بیمار دردهای شدید و کوبنده ای را نیز متحمل می شود.
- درد ناشی از این عارضه ممکن است ثابت یا متناوب باشد.
- سایر علائم و تغییرات حسی نیز ممکن است در پی گسترش تاول ها و درد عصبی ناشی از این عارضه ایجاد شوند که عبارتند از:
- خارش
- بی حسی
- هایپراستزی (حساسیت به لمس)
- سایر تغییرات حسی مانند حساسیت به دما.
- اختلالات حركتي در بيمار (این مورد به ندرت اتفاق می افتد):
- اختلال در عملکرد سیستم عصبی اتونومیک (تعریق)
- آسیب به سایر اندام های بدن (مثلاً نابینایی در صورت درگیری چشم ها)
از طرفی، درد مزمن می تواند منجر به بی خوابی، اضطراب و افسردگی بیمار نیز بشود.
کدام عوامل احتمال بروز درد عصبی پس از زونا را افزایش می دهند؟
این عوامل عبارتند از:
- افزایش سن
- افراد کمتر از ۴۰ سال بسیار به ندرت به درد عصبی پس از زونا مبتلا می شوند.
- حدود ۵۰ درصد از بیمارانی که ۷۰ سال یا بیشتر دارند در صورت درگیر شدن به عفونت ناشی از ویروس هرپس زوستر، مستعد درد عصبی پس از زونا هستند.
- سرکوب سیستم ایمنی یا ضعف در سیستم ایمنی بدن
- اختلالات بدخیم خونی یا عفونت ناشی از ویروس نقص ایمنی انسانی (ویروس اچ آی وی-HIV)
- تحت درمان بودن با داروهای استروئیدی سیستمیک یا شیمی درمانی
- عفونت شدید
- شروع درد قبل از ایجاد تاول
- تاول، زخم و نکروز شدید و طولانی مدت
عوامل دیگری که احتمال بروز درد عصبی پس از زونا را افزایش می دهند عبارتند از:
- جنسیت- (در زنان بیشتر است)
- ابتلا به سایر اختلالات حسی
- التهاب عصب بینایی (که منجر به عفونت چشم میشود)
علت درد عصبی پس از زونا چیست؟
درد حاد ناشی از این عارضه به دلیل آسیب مستقیم ویروس هرپس زوستر به سیستم عصبی محیطی ایجاد می شود. درد عصبی پس از زونا، در پی درگیر شدن سیستم عصبی مرکزی و روند بهبودی بسیار آهسته ی این عارضه رخ می دهد.
تحقیقات نشان می دهند که به اعصاب یا نورون هایی که تحت تاثیر عارضه ی درد عصبی پس از زونا قرار می گیرند، آسیب وارد می شود. تغییرات میکروسکوپی که در پی آسیب به نورون ها ایجاد می شوند عبارتند از:
- آتروفی و فلج شدن اندام (قطع ارتباط عصبی) در درماتوم های آسیب دیده
- تغییرات پاتولوژیک در گانگلیون های حسی عصب نخاعی (آسیب به سلول های عصبی)
- کاهش چشمگیر تعداد و تراکم اعصاب حسی در پوست آسیب دیده
ثابت شده است که عصب های آسیب دیده از این عارضه، سیگنال های کمتری را از پوست به ساختار عصبی مرکزی ارسال می کنند که این امر منجر به تحریک بیش از حد نورون ها شده و موجب احساس درد مداوم میشود. با این حال، مسیر دقیق عصبی که این عارضه موجب آسیب به آن میشود، هنوز نامعلوم است.
چگونه می توان از درد عصبی پس از زونا پیشگیری کرد؟
درد ناشی از عفونت زونا و درد عصبی پس از زونا، عارضه ای شایع و بسیار ناتوان کننده است. اما خوشبختانه می توان با واکسیناسیون افراد در معرض خطر و با تجویز داروهای ضد ویروس در فاز عفونت حاد ناشی از ویروس هرپس زوستر، تا حد زیادی از بروز این عارضه پیشگیری کرد.
واکسن های هرپس زوستر (زونا)
- ثابت شده است که واکسن های امروزی هرپس زوستر می توانند مانع از فعال شدن مجدد ویروس هرپس واریسلا زوستر شوند.
- بیماران واکسینه شده که به زونا مبتلا می شود، علائم حاد کمتری دارند و همچنین کمتر به عارضه ی درد عصبی پس از زونا دچار می شوند.
- درد عصبی پس از زونا در بیماران واکسینه شده شدت کمتری دارد و در مدت کوتاه تری رفع میشود.
- این واکسن ها اثرگذاری کمتری در افراد مسن و افراد دارای نقص سیستم ایمنی دارند.
داروهای ضد ویروس
- مصرف داروهای ضد ویروس نظیر اسیکلوویر، شدت علائم حاد زونا را کاهش داده و موجب تسریع بهبودی می شود.
- حتی با مصرف داروهای ضد ویروس نیز، ۲۰ الی ۳۰ درصد بیماران مبتلا به زونا، دچار عارضه ی درد عصبی پس از زونا می شوند.
- داروهای ضد ویروس در صورتی بیشترین کارایی و اثرگذاری را خواهند داشت که مصرف آنها تنها در ظرف ۷۲ ساعت پس از ایجاد تاول ها شروع شود. اگرچه در برخی موارد نیز حتی اگر دیرتر از این موعد نیز مصرف شوند می توانند تاثیرگذارباشند.
- اکثر پزشکان مصرف داروهای ضد ویروس را به همه ی افراد مسن مبتلا به زونا که عصب بیناییشان درگیر شده، توصیه می کنند.
- داروهای ضد ویروس بسیار ایمن و بی خطر هستند. از اینرو، برخی از متخصصان توصیه میکنند که همه ی افراد مبتلا به زونا باید با مصرف این قبیل داروها درمان شوند.
داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای
- آمی تریپتیلین رایج ترین داروی ضد افسردگی سه حلقه ای است که برای تسکین درد حاد ناشی از عارضه ی درد عصبی پس از زونا تجویز میشود. نورتریپتیلین و دزیپرامین نیز دیگر داروهای چایگزین آمی تریپتیلین هستند.
- مصرف به موقع داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای، خطر ابتلا به درد عصبی پس از زونا را کاهش می دهد.
سایر روش های درمانی و داروها
تاثیرگذار بودن داروهای زیر در پیشگیری از درد عصبی پس از زونا مشخص نیست:
- کورتیکواستروئیدهای خوراکی
- گاباپنتین یا پره گابالین
- انواع بلوک عصبی
درد عصبی پس از زونا چگونه درمان می شود؟
برای کنترل و مهار این عارضه اغلب به چندین درمان نیاز است.
داروهای موضعی
- پماد یا ژل بی حس کننده موضعی
- پماد یا کرم کپسایسین
داروهای خوراکی
- داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای
- آمی تریپتیلین
- نورتریپتیلین
- دزیپرامین
- داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی
- ایبوپروفن
- ایندومتاسین
- دیکلوفناک
- داروهای ضد تشنج
- گاباپنتینوئیدها (گاباپنتین، پره گابالین)
- والپروئیک اسید
- داروهای افیونی یا اُپیوئید
- اکسی کدون
- ترامادول، تاپنتادول
- مورفین
روش های تهاجمی
- بلوک عصب سمپاتیک
- تزریق زیر جلدی سم بوتولینوم A یا تریامسینولون استونید
- بلوک عصب محوری
- بلوک عصب محیطی
- تحریک نخاع
- رادیوفرکوئنسی (RF) (درمان با امواج رادیویی)
- کرایوتراپی (سرما درمانی) پوست آسیب دیده یا انجماد مستقیم نورون حسی
سایر درمان ها
- با به کارگیری تکنیک های روان درمانی و بیوفیدبک تراپی می توان به بیماران در مدیریت و کنترل درد کمک کرد.
- با دستگاه تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS) نیز میتوان به تسکین درد برخی از بیماران کمک کرد.
بهبودی درد عصبی پس از زونا چه مدت طول می کشد؟
طول مدت عارضه ی درد عصبی پس از زونا در هر فردی متغیر است.
- در اکثریت موارد، علائم این عارضه در عرض ۶ ماه الی ۱ سال رفع می شوند.
- در مواردی که فرد تحت درمان قرار نگیرد، تقریبا نصف این افراد در عرض ۶ ماه هیچگونه دردی ندارند.
- در برخی موارد درد برخی از بیماران سال ها و گاها حتی دهه ها طول می کشد تا رفع شود.
- هرچه بیمار مسن تر باشد، طول مدت و شدت این عارضه افزایش پیدا می کند.