چنانچه مبتلا به دیابت هستید یا افراد مبتلا به دیابت را میشناسید، قطعا نام داروی متافورمین را شنیدهاید. متافورمین نخستین دارویی است که برای کنترل قند خونِ افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ تجویز میشود و از بدن در برابر عوارض جانبی ناشی از دیابت در دراز مدت دفاع میکند. محققان و پزشکان تاثیرات و عملکردهای مختلف متافورمین را میپذیرند اما در عین حال معتقدند که هنوز مکانیزم حقیقی آن روشن نیست. تحقیقات اخیری که همین هفته به چاپ رسید حاکی از آن است که متافورمین تحت تاثیر عملکرد رودهها، نه اعضای دیگر، موجب تغییر شاخص قند خون در بدن میگردد.
دیابت نوع ۲چیست و چه صدماتی را در بر دارد؟
دیابت، یک بیماری است که به توانایی بدن برای تنظیم سطح قند خون آسیب میرساند. قند در زمره اساسیترین منابع تامین انرژی اندامهای بدن قلمداد میشود، اما میزان آن به نسبت اندامهای مختلف و زمانهای مختلف متفاوت است. در نتیجه، کبد و پانکراس با یکدیگر همکاری میکنند تا دریابند برای تامین انرژی تمام اندامها چه میزان قند در خون مورد نیاز است.
در دیابت نوع ۲، حسگرهای تنظیم و تشخیص میزان قند خون از کار میافتند. بدین معنا که انسولین، هورمونی که بدن برای کاهش سطح قند خون استفاده میشود، در مواقعی که شاخص قند خون بالاست ترشح نمیشود. بعلاوه، اندامهای بدن نسبت به انسولین ترشح شده حساسیت کمتری از خود نشان میدهند و حتی در مواقعی که انسولین ترشح میشود نیز از آن استفاده نمیکنند.
در نتیجه، میزان قند خون گاهی بسیار پایین و گاهی فراتر از آنچه که باید، میگردد. قند خون پایین، انرژی اندامها را تخلیه میکند، عملکرد آنها را متوقف و در نهایت موجب آسیبهای جبران ناپذیر و مرگ میشود. فرایند آسیب به اندامها در قند خون بالا کمی طولانیتر است، اما در نهایت موجب احتباس قند در اندامها شده و به تمام بافتهای بدن آسیبهای جدی از قبیل آسیبهای عصبی، کوری، تاخیر در ترمیم زخمها و زمینهساز بیماریهای دیگر میگردد.
چرا در درمان دیابت نوع ۲ از متافورمین استفاده میشود؟
متافورمین به چند طریق به افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ کمک میکند. متافورمین موجب بهبود عملکرد حسگرها در تشخیص قند خون میشود و در مواقعی که میزان قند خون افزایش مییابد به ترشح انسولین بیشتر از پانکراس منتج میشود. تحقیقات حاکی از آن است که متافورمین ترشح هورمون موسوم به گلوکاگون( قندافزا) را کاهش میدهد که موجب افزایش قند خون در مواقعی که میزان قند بسیار پایین است، میگردد. به این ترتیب، متافورمین مانع از افزایش قند خون غیرضروری میشود. در نهایت، متافورین حساسیت اندامها را نسبت به انسولین افزایش میدهد تا قند اضافی را از خون دفع و میزان آن را در سطح خون تنظیم و کاهش دهد.
نقش سیستم گوارش در این میان چیست؟
تحقیقات پیشین نشان میداد که تاثیر متافورمین تزریقی که مستقیما وارد خون میشود بسیار کمتر از متافورمین خوراکی یعنی به صورت قرص است. همین امر محققان را بر آن داشت تا دریابند که آیا سیستم گوارش میتواند نقشی در عملکرد متافورمین داشته باشد یا خیر. تحقیقات اخیر حاکی از آن است که تاثیر متافورمین با گذر از روده چند برابرِ تاثیر تزریق آن در خون است، همچنین دریافتند که روده نقطهی مهمی در تاثیرگذاری بر متافورمین قلمداد میشود.
مبنای تحقیقات و نتایج آن چه بود؟
تیم تحقیقاتی در پی آن بودند تا دریابند که آیا فرستادن متافورمین بیشتر به روده و متافورمین کمتر به خون تاثیری در عملکرد بهتر دارو دارد یا خیر. برای پی بردن به آن محققان از قرصهایی که در انتهای روده باز میشوند کمک گرفتند. تاثیر انتهای روده بر داروها با ابتدای روده از آن جهت متفاوت است که انتهای روده متافورین چندانی را جذب نمیکند و در نتیجه متافورمین کمتری وارد خون میگردد. محققان به این نتیجه رسیدند که هر گونه تاثیری بر قند خون بیش از آنکه تحت تاثیر دیگر اندامهای بدن باشد تحت تاثیر رودههاست و تفاوت چندانی بین ابتدا و انتهای روده وجود ندارد.
تیم تحقیقاتی دریافتند که این تاخیر در آزاد سازی متافورمین نیز به خوبی آزادسازی در ابتدای روده است و به آسانی جذب بدن میشود. در حقیقت، تاثیر آن بهتر از انواع تزریقی متافورمین است. نتایج آنان تائید نمود که روده نقش مهمی در عملکرد متافورمین بر دیابت ایفا میکند اما هنوز از فرایند و نحوهی دقیق عملکرد آن آگاهی ندارند.
درک بهتر از نحوهی عملکرد داروهای متداول دیابت از قبیل متافورمین به محققان کمک میکند تا روشهای جدیدی را برای تاثیر بیشتر داروها ابداع کنند و حتی به آنها کمک میکند تا داروهای موثرتری را برای کنترل دیابت کشف نمایند. از آنجایی که این مطالعه آزمایشی بالینی برای آزمودن نوع جدید متافورمین بود، احتمالا تا مشاهدهی این داروی جدید در داروخانه چندین سال زمان لازم است.