1 خرداد روز بزرگداشت ملاصدرا یکی از بزرگترین فیلسوفان ایران و جهان اسلام است. در این پست به شرح مختصر زندگینامه وی می‌پردازیم.
۱ خرداد روز بزرگداشت ملاصدرا
1 خرداد روز بزرگداشت ملاصدرا است و علت این نامگذاری سالروز تولد ملاصدرا در این روز است.
ملاصدرا کیست؟
صدرالدین شیرازی (ملاصدرا) شاید مهمترین و تأثیرگذارترین فیلسوف جهان اسلام در چهارصد سال اخیر باشد. او که بیش از چهل اثر دارد، اوج احیای بزرگ فلسفه در ایران در قرن شانزدهم و هفدهم بود. او که تقریباً به طور انحصاری خود را وقف متافیزیک کرد، فلسفه ای انتقادی ساخت که فلسفه مشائی، اشراقی و عرفانی را همراه با کلام شیعی در قطب نمای چیزی که او آن را «متافلسفه» می نامید، که منشأ آن در وحی اسلامی و تجربه عرفانی واقعیت به مثابه وجود بود.
استعاره ملاصدرا بر وجود به عنوان یگانه مؤلفه واقعیت استوار بود و هر گونه نقش ماهیت و جوهر را در عالم خارج رد می کرد. هستی برای او در عین حال یک وحدت واحد و یک فرآیند پویایی مفصل بندی شده درونی بود، که منبع منحصر به فرد وحدت و تنوع بود. ملاصدرا از همین نقطه شروع اساسی توانست برای بسیاری از مشکلات منطقی، متافیزیکی و کلامی که از پیشینیان به ارث برده بود، راه حل های بدیلی بیابد. اثر عمده فلسفی او اسفار (چهار سفر) است که در نسخه چاپی حاضر به 9 جلد می رسد و ارائه کامل ایده های فلسفی او است.
همچنین بخوانید : تقویم خرداد
زندگینامه ملاصدرا
ملاصدرا تنها فرزند خانواده‌ای درباری بود بود که در نهم جمادی الاول سال980 قمری در شیراز به دنیا آمد. پدر او خواجه ابراهیم قوامی از دوستداران و حامیان دانش و معرفت بود. جوانی باهوش بود که علاقه او به امور فکری مورد علاقه پدرش قرار گرفت و در سال 1000 هجری قمری ابتدا به قزوین و سپس در سال 1006 هجری قمری به اصفهان، پایتخت متوالی امپراتوری صفوی، رفت تا به تحصیل فلسفه، کلام، سنت نبوی، کلام، سنت نبوی و هرمنوتیک و تفسیر قرآن بپردازد. استادان او دو عالِم برجسته عصر خود، میرمحمدباقر داماد استرآبادی، نوه فقیه و دولتمرد مقتدر «علی کرکی» و شیخ بهاءالدین عاملی معروف به شیخ بهایی بودند که فقیه برجسته اصفهان در زمان شاه عباس اول بود.
با اولی به تحصیل فلسفه و کلام، به ویژه آثار مشاء ابن سینا به ویژه به اصطلاح الهیات ارسطو و آثار اشراقی سهروردی پرداخت. نزد شیخ بهایی، مانند تعدادی دیگر از شاگردان، به فراگیری علوم کتبی تفسیر قرآن و روایات امامان شیعه پرداخت.
او پس از اتمام دوره آموزشی و احتمالاً به دلیل مرگ پدرش در سال 1010ق، برای کار و تدریس به شیراز بازگشت. اما چون حامی مناسبی پیدا نکرد و با مخالفت و انتقاد شهری که ارزش تحصیل فلسفه را فراموش کرده بود مواجه شد، به کهک، روستای کوچکی در خارج از شهر مقدس قم مهاجرت کرد تا در تحقیقات خود تأمل کند و شروع کند. وی تعدادی فیلسوف برجسته را در دوره قم تربیت کرد که مهمترین آنها محسن فیض کاشانی (متوفی 1090ق) است.
وفات ملاصدرا و محل مقبره ملاصدرا
ملاصدرا در طول عمر 71 ساله خود هفت مرتبه با پای پیاده به سفر حج مشرف شد. او در سال 1050 هجری قمری در راه بازگشت از حج هفتم در بصره درگذشت. در مورد محل دقیق مزار ملاصدرا اطلاعات قطعی وجود ندارد. برخی مزار او را در بصره و برخی آن را شعر نجف و در صحن امام علی (ع) می‌دانند.
آثار ملاصدرا
ملاصدرا بیش از چهل و پنج اثر نوشته است. اثر بزرگ او، الحکمه المتعلیه فی الاسفار العقلیه الاربعه ، معروف به الاسفار الاربعه ( چهار سفر )، خلاصه بزرگی از فلسفه و الهیات که به جای پیروی از تقسیم بندی های سنتی منطق، فیزیک و متافیزیک، تحقیق فکری را بر روی استعاره ای عرفانی از سفر روح در این جهان ترسیم می کند. از این رو در میان مردم به عنوان چهار سفر شناخته می شود.
اولین سفر از این جهان به سوی خداوند، اصول عقلی برای فهم فلسفه از جمله تعریف اساسی فلسفه و متافیزیک، اهمیت متافیزیک و مسئله هستی را برای این مطالعه در اختیار سالک قرار می دهد. در این سفر، سالک از کثرت و فریب پدیدار به سوی وحدت و آگاهی از ماهیت نهفته در واقعیت دور می شود.
سفر دوم در خدا با خدا، گفتاری در مورد ذات خداوند، صفات الهی و به طور قابل توجهی شامل اثبات معروف او بر وجود خداوند است. مرحله جذب عارف در ذات الهی و محو نفس اوست.
سفر سوم از خدا به این جهان، رابطه خدا و جهان، طبیعت، زمان و خلقت و مقولات هستی شناختی در این جهان. برای عارف این بازگشت به متانت و تحقق وظایف عاملیت اخلاقی در این دنیاست.
سفر نهایی در این جهان با خدا، شرحی از روان‌شناسی انسان با تمرکز بر جامعه‌شناسی و آخرت‌شناسی است و اهمیت تشیع اثنی عشری را به وضوح برای اندیشه او آشکار می‌سازد. این مرحله نهایی سفر عارف است، تشخیص این که همه چیز به عنوان یک کل واحد منعکس کننده وحدت هستی شناختی الوهیت است و انسان تحقق یافته میل به بازگشت به اصل را می شناسد، همان کسی که منشأ هستی، خداست.
عقاید ملاصدرا
صدرا در آثار فلسفی خود مفاهیم «اولیه وجود» ( اصالت الوجود) را بیان کرد. یک مفهوم کلیدی در توسعه هستی شناسی صدرا، که به صورت‌های مختلف به «ابهام سیستماتیک»، «تبدیل» یا «تدریج» وجود ترجمه شده است. ملاصدرا وجود را تعدیل شده و درجه بندی شده در درجات مختلف شدت می‌نگریست و استدلال می‌کرد که وجود خود را به صورت‌های متعددی از جوهرها، حادث، علل اولیه و ثانویه، و موجودات مبهم و لطیف آشکار می‌کند. از آنجایی که هستی بستر همه واقعیت هاست، ملاصدرا مفاهیم پیشین معرفت را به دلیل داشتن گرایشات ذهنی و ناتوانی در تبیین رابطه نزدیک وجود و دانستن مورد انتقاد قرار داد.
او علم را «شیوه وجود» تعریف کرد (نحو الوجود) و این تعریف را برای روشهای چندگانه دانش به کار برد. او هستی را واقعیتی پویا و خود تنظیم کننده تعبیر کرد و این اصل را در عالم طبیعت به کار برد. فلسفه طبیعت و کیهان شناسی او حول مفهوم بسیار اصلی «حرکت جوهری» (الحرکات الجوهریه) متمرکز است. صدرا در حوزه‌های روان‌شناسی سنتی و آخرت‌شناسی، متافیزیک، کیهان‌شناسی و اخلاق را در هم آمیخته است. از نظر صدرا، روح نه مادی محض است و نه معنوی، بلکه به تدریج از حالتی به حالت دیگر تکامل می‌یابد.
در عبارت معروف صدرا، روح «جسمانی در مبدأ، روحانی در معاش» است ( جمعیت الحدوث روحانیات البقاع).) یعنی روح به عنوان یک جوهر جسمانی شروع می‌شود اما به تدریج به موجودی روحانی تبدیل می شود. این موجود است که از مرگ جان سالم به در می برد و آخرت را تجربه می‌کند. آثار صدرا بر شماری از فیلسوفان و متکلمان در ایران (ایران) و شبه قاره هند تأثیر گذاشته است. در پژوهش‌های جدید، اندیشه صدرا به زبان های اروپایی و اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است.
هدف از انتخاب روز بزرگداشت ملاصدرا
ملاصدرا عالم بزرگی است با شهرت جهانی که طرفداران بسیاری در کشورهای مختلف دارد. هدف از انتخاب 1 خرداد به عنوان روز بزرگداشت این دانشمند عالیقدر، زنده نگه داشتن یاد و خاطر و معرفی آثار وی به نسل جدید است.
سخن آخر
در این پست به علت نامگذاری 1 خرداد روز بزرگداشت ملاصدرا پرداختیم. در ادامه اشاره کوتاهی داشتیم به زندگینامه ملاصدرا و بخشی از مهمترین آثار این فیلسوف بزرگ ایرانی را معرفی کردیم.