آموزش کامل اصول و فنون مداحى

در ایام روح بخش محرم ، مداحی کردن برای هر کسی میتواند آرزو باشد و ممکن است با خود بگویید ماکه مداحی بلد نیستیم !! در این مطلب آموزش های اولیه اصول مداحی را یاد خواهید گرفت.

مقدمه از مولف

تشیع آئین محبت است و مداحان كه پیوسته مناقب اهل بیت (علیهم السلام) خواننده و به ذكر و فكر ایشان اوقات گذارنند. دوستدارترین خلق باشند. به نسبت خاندان و هر چند محبت بیش باشد مناسب بیشتر باشد و چندان كه مناسبت بیش باشد قرب و نزدیكى بدیشان بیش باشد.

من احب شیئا فاكثر ذكره

لله دركم یا ال یاسینا
یا انجم الحق اعلام الهدى فینا

لا یقبل الا فى محبتكم
اعمال عبد ولا یرضى له دینا

سلسله جامعه مداح به دعبل ها و كمیت ها و حمیرى ها و مداحان بزرگ در طول تاریخ شیعه مى رسد و بحمد الله هر چه زمان مى گذرد این مطلب بیشتر اثبات مى شود.
در اصطلاح اهل فتوت كه سالكان مسالك مردى و مروت اند و نسبت طائفه ایشان به ابراهیم خلیل الله، محمد مصطفى و على مرتضى علیهم آلاف التحیه و الثناء مى رسد كلمه اثبات ربط لواحق به سوابق است و آن قاعده اى معتبر است كه در سلاسل پیوند خلف و سلف را باز نماید و در وسایل ارتباط وصله ها و ابزار و نشانه ها را با مآخذ و مصدر آن بیان كند. چنان كه در كلام شریف سلسله جامعه مداح به دعبل و كمیت ها پیوند داده شده و این از قول پیشینیان كه طائفه مداحان را به فرزدق و حسان منسوب داشته اند مسلم تر است.
ما وظیفه داریم كه خود را شایسته انتساب به خاندان اهل بیت (علیهم السلام) كنیم.
اگر پرسند كه آداب مداحى چند است بگوى پنج
– اول آنكه در تقوا و طهارت به مرتبه اى باشد كه از ارواح معصومین (علیهم السلام) شرمنده نباشد.
– دوم طریق عبادت و طاعت به قانون اهل بیت (علیهم السلام) رامرعى دارد.
– سوم مدح از براى غرض وجزا نخواند بلكه از براى رضاى خدا و طلب ثواب آخرت خواند.
– چهارم دین خود را به دنیا نفروشد و دنیار و درهم را برحسنات و نعمات آن سراى اختیار نكند.
– پنجم در مدح به مثابه اى غلو نكند كه به كفر انجامد تا از آن جماعت نباشد كه حضرت امیر در حق ایشان فرمود هلك فى اثنان. محب غال و مبغض قال
پس شجره و سلسله مداحى. سلسله اى طولانى وطیبه از زمان ائمه اطهار علیهم السلام است. مقام معظم رهبرى در این باره فرموده اند (( شما همیشه سخت ترین كارهاى تبلیغى را در مقابله با دشمنان حق و حقیقت بر دوش گرفته اید. نسب معنوى شما به دعبل و فرزدق و كمیت و شعرایى از این قبیل میرسد و سنت شعر خوانى براى اهل بیت علیهم السلام یك حركت بزرگ در مقابل انحراف تاریخى است؛ و تا آنجا كه ما كم و بیش ‍ مى دانیم. این سنت از ابتداى تاریخ اسلام وجود داشته و این جامعه سابقه ممتد و ریشه عمیق دارد. شیوه مداحى هم از زمان ائمه اطهار (علیهم السلام) بوده و مضامین ارزشمندى است. لذا برادران باید توجه كنند كه مساءله مداحى مساءله بسیار مهمى است)).
با این مقدمه كوتاه ولى نسبتا جامع در مى یابیم كه مداحى اهل بیت (علیهم السلام) یكى از بهترین راه ها براى مبارزه با ظلم و ستم و طاغوت و باطل است. و كارى است بسیار ارزشمند كه قبل از هر كس خود ممدوحان یعنى ائمه اطهار (علیهم السلام) بر این مهم توجه و نظر ویژه داشته اند.
پس این كار بس عظیم است و مهم. ضمن برخوردارى از یك تاریخه بسیار طولانى و قوى مى بایست داراى درجاتى از علوم و معارف حقه شیعه باشد. البته در علوم مداحى برخى از دوستان دلسوز این فن و پیش كسوتان اقداماتى را انجام داده اند. ما برآنیم با استفاده از همه مطالب منتشره و آموزشهائیكه در این راه دیده شد و تجربیات بزرگان این راه جزوه اى آموزشى و كاربردى را ارائه نمائیم. باشد كه مورد توجه علاقمندان به ویژه نوجوانان و جوانانى كه در ابتداى این راه بزرگ هستند قرار بگیرد. به همین دلیل مباحث مطروحه را به نه بخش ذیل تقسیم مى نماییم:
1) آداب و اخلاق و علوم در مداحى
2) اصول مداحى
3) نكاتى درباره اشعار و مدایح
4) مداحى اهل بیت علیهم السلام و انقلاب اسلامى
5) مسائل جامعه مداحان
6) رسالت مداحان
7) فنون مداحى
8 ) بایدها و نبایدها در مداحى اهل بیت علیهم السلام
9) آشنایى مختصر با سبك ها و قالب شعرى و برخى از آرایه هاى ادبى

 بخش اول: آداب و اخلاق مداحى

ما در مقدمه مداحى را در پنج مورد بیان نموده ایم. لیكن برآنیم موارد دیگرى از آداب و اخلاق مداحى را ذكر نمائیم.

 یک) عمل به واجبات و ترك محرمات

مداحان اهل بیت (علیهم السلام) به واسطه انتساب قرب به ممدوحان در این خصوص باید الگوى جامعه باشند.
آیا مداحى كه اهل خمس نباشد. مورد قبول ائمه اطهار (علیهم السلام) است. متاءسفانه باید اعتراف كنیم كه ما مداحان بیشتر نقش تابلو را ایفاء مى كنیم. در امر و نهى كردن ید طولائى داریم اما در عمل از بیشتر مستعمین خود عقب هستیم.
یكى از گناهان كبیره دروغ و خلف وعده است كه گریبان خیلى از مداحان را گرفته است. چه مجالس با عظمتى بخاطر یك خلف وعده مداح مدعو از هم پاشیده شده است. یا دروغ هایى كه در هنگام دعوت گفته مى شود بى حد و حصر شده است و بهمین شكل در سایر واجبات و محرمات اگر خواهیم دقیق بررسى نمائیم. مى بینیم كه خیلى مشكل داریم.

 دو) روحیه خدمتگزارى به مردم

مگر ما خودمان را منسب به اهل بیت (علیهم السلام) نمى دانیم. و همه این شعر را با ذوق نمى خوانیم؟

شدم از خردسالى بى اراده
ارادتمند بر این خانواده

در اینجا انتسابم با حسین است
به فرداهم حسابم با حسین است

اگر زندگى اهل بیت (علیهم السلام) را مطالعه نمائیم با یك نگاه كلى در مى یابیم كه سراسر زندگى آنها طاعت خالق و خدمت به مخلوق است. بزرگان ما هم همین طور بودند. پیش كسوتان این قافله در قدیم الایام میان دار خدمت رسانى به مردم بوده اند. چطور مى شود یك هنرمند، بازیگر سینما، یا یك ورزشكار كه ابزار تبلیغ آن تئاتر، فیلم و سریال مصنوعى یا نقالى در تئاتر یا ورزشكار با آن پیراهن ورزشى، توپ و تور و چند امضاء ساده در امر خدمت رسانى قافله سالار باشند. اما اثرى از وعاظ و مداحان در این اجتماع نبوده یا بسیار كم رنگ باشد در صورتى كه مداحان عزیز (بهترین الگوى تبلیغ، یعنى مرام و مسلك و سیره ممدوحان خود) را در اختیار دارند. مرحوم كافى (ره) در این زمینه الگوى خوبى است.
چقدر مهدیه در سطح كشور ساخته و چند باب مشروب فروشى را تبدیل به مسجد یا مهدیه كرده است یا مرحوم حاج اكبر ناظم یكى از كارهاى برجسته شان خدمت به مردم و فقرا بود.
ما خدمت به هم نوع خودمان را هم به فراموشى سپرده ایم. مثلا یك نفر مداح هر سال بطور رایگان به حج تمتع یا عمره مى رود ولى مداحان پرمایه و مؤثرى را داریم كه مى توانند مفید هم باشند ولى یكبار به این سفر اعزام نشده اند. چرا نباید روحیه هم نوع گرانى و براى دیگران خواستن در ما تقویت شود.
در حادثه زلزله بم حاج سعید حدادیان در شبكه سوم سیما در چند دقیقه صحبت كردن صدها هزار نفر و شاید بیشتر را تحت تاءثیر كلام نغز و روایات قرار داده. چرا همه مدحان نباید اینگونه باشند و اصلا كجا هستند. مدعیان و پیش كسوتان و بزرگان. چرا همه اقشار همت عالى نشان داده اند؟ ولى جامعه مداحان!

 سه) اخلاص، زهد و پارسائى

سه فضیلت ذكر شده براى همه مؤمنان سفارش شده است. و از سیره پیامبر بزرگ اسلام و ائمه طاهرین (علیهم السلام) به شمار مى رود و صحبت كردن در این باب بسیار مشكل است.
اما با مقدارى دقت در رفتار و اعمالمان مى توانیم. شبنمى از اخلاص در اعمال خود بنشانیم و بوئى هم از زهد و پارسائى را بچشیم. بقول ((صائب)):

عنان نفش كشیدن جهاد مردان است
نفس شمرده زدن ذكر اهل عرفان است

برخى از اعمال تعدادى از دوستان دون شاءن مداحى است. مثلا
الف) عدم حضور در مراسم وعظ و خطابه
ب) عدم حضور بر سر سفره هاى گسترده عمومى اهل بیت (علیهم السلام)
ح) حس برترى بر دیگرى
د) جاه طلبى و شهرت طلبى
و صدها مورد دیگر كه برادران آگاه هستند و همه این ها مغایر با زهد و پارسایى و تقواست.

 چهار) نظم

از وصایاى امیرالمؤمنین (علیه السلام) نظم در امور است. در احوالات امام خمینى (ره) نوشته اند وقتى كه در نجف اشرف بودند آنقدر منظم و دقیق به حرم مطهر امیرالمؤمنین (علیه السلام) تشرف مى یافتند كه خادمین حرم ساعتهاى خود را با ورود و خروج امام (ره) تنظیم مى كردند. انصافا مداحان عزیز یك آمارى بدهند چند درصد از آنها سر وقت در مجالس حضور مى یابند. حال آنكه باید حتى زودتر از موعد مقرر سر جلسه حاضر شوند. تا از اضطراب صاحب مجلس كاسته شود چقدر از مجالس اهل بیت (علیهم السلام) به لحاظ بى نظمى مداح یا سخنران از هم پاشیده شده است. بسیارى از هیئات مذهبى هفتگى بخاطر بى انضباطى برخى از همكارانمان تعطیل شده است.

 پنج) روحیه انتقاد پذیرى

عدم پذیرش انتقاد در جامعه مداحان یك معضل همگانى است. حتى برخى از مداحان از جواب دادن به پاسخ برخى علماى دلسوز هم خودارى یا شروع به جو سازى مى نمایند. مثلا یكى از علماى بنام كه علاقه فراوانى هم به جامعه مداحان دارد و اگر متوجه حضور یك مداح در جلسه خود باشد. از خواندن شعر و روضه خودارى و مجلس را به مداح مى سپارد. البته نه اینكه بلد نباشد. بلكه از سر اخلاص و احترام به ذاكر امام حسین (علیه السلام) نقل مى كرد یك مداحى یك مقتلى را خواند. بنده سؤال كردم سند این مقتل كجاست. شروع كرد به پرخاشگرى و اینكه شما علما به مداحان حسادت دارید. چون مردم شما را تحویل نمى گیرند و از این قبیل عبارات. مگر ما فراموش كرده ایم كه جامعه مداحان در مكتب حوزه دینى و در پرتو علما رشد كرده اند. مگر امام (ره) نفرمود: ((محرم و صفر است كه اسلام را زنده نگه داشته است.)) این جمله بسیار كوتاه ولى نغز و پر محتوا بساط مداحى را گسترده كرده است.
عنایت مقام معظم رهبرى به مداحان، عنایت مراجع تقلید به مداحان اهل بیت (علیهم السلام) باعث رشد این كسوت و گستردگى كار آنها شده است. (لذا مداح خوب باید انتقادپذیر باشد به ویژه از علماى دین.)

 شش) احترام به مستمعین

یكى از راههاى جذب قلوب مستمعین و سوق دادن آنها به سوى معارف و مكتب اهل بیت (علیهم السلام) احترام به آنها است. زیرا بسیار دیده شده با یك بى احترامى به مستمع گرفتاریهاى فراوانى بوجود آمده است. متاءسفانه برخى از برادران جوان ما در جامعه مداحان با گفتن برخى از عبارات مثلا هر كس كف نزند به اهل (علیهم السلام) ارادت ندارد. اگر گریه نمى كنى برو بیرون از مجلس، چشمى كه گریه ندارد چشم نفاق است، اگر درست سینه نزنى نشانه كم ارادتى به اهل بیت است. و صدها عبارات از این قبیل در یكى از شهرستانها (مركز استان) رئیس هیئت رزمندگان نقل مى كردند. یكى از آقایان مداح در جمع چند هزار نفرى گفت كسانى كه گریه نمى كنند نطفه پدرشان نیستند كه باعث اعتراض شدید امام جمعه شهر و جمع كثیرى از مردم شد. مردم به رفتار و كردار ما خیلى حساس هستند. نوع مصافحه با مردم، برخورد گرم و صمیمى. نوع نشستن بر منبر، همه باید بر مبناى اخلاق اسلامى باشد. و خلاصه اینكه باید حرمت مؤمنین را حفظ نمائیم كه فرمودند: حرمت مؤمن از حرمت كعبه بیشتر است.

 هفت) خود سازى معنوى و آشنایى با مسائل شرعى

تا كسى اهل محبت نباشد قاعدتا وارد این وادى نمى شود. وظیفه هر انسانى است كه سرمایه محبت و معرفت و معنویت را زیاد كند.
O اولا: باید خودمان در هر سطحى كه هستیم، سعى كنیم این سرمایه را زیاد كنیم و هر كسى باید خودش را بالا بكشد. سرمایه معنوى هم مثل سرمایه هاى مادى اگر به آن اضافه نكردیم تمام خواهد شد. بدون تعارف همه ما به یك پالایش درونى نیاز داریم. اینكه ما در زیارت مى خوانیم ما معروفین به دوستى محبت شما هستیم. یك وظیفه مضاعفى را بر دوش ما مى گذارد. نزدیك شدن به مراكز نور لازمه و خاصیتش نورانى شدن است.
باید با عمل نه فقط محبت به تنهائى، قنبر در خانه على (علیه السلام) شدن كار آسانى نیست اینطور نیست كه سلمان منا اهل البیت، كار آسانى باشد. لذا در این زمینه هم سعى و تلاش زیادى باید انجام شود.
سزاوار نیست مداحى با این همه پیوند مذهبى و دینى و شرعى مسائل و احكام شرعى را نداند. فراوانند مداحانى كه مقید به مسائل شرعى نیستند. عدم اهمیت مداح به مسائل شرعى سبب مى شود. كه موقع اذان و فریضه واجب نماز از خود فتوا بدهد و به مداحى ادامه بدهد، در حالى كه سیدالشهدا و همه ائمه مقید به نماز اول وقت بودند. براى آماده سازى ذهن برادران باید عرض كنیم كه برنامه هاى دین به سه دسته تقسیم مى شود.
الف) برنامه هاى اعتقادى. یعنى اصول دین كه در رابطه با سالم سازى فكر و اعتقاد انسان است و مكلف باید نسبت به آنها خود را به درجه یقین برساند.
ب) برنامه هاى عملى. یعنى فروع دین یا احكام كه مشتمل بر بایدها و نبایدهایى است كه با انجام و یا ترك آنها همراه با اعتقاد صحیح اطاعت الهى تحقق مى یابد.
ج) مسائل روانى و اخلاقى: كه در رابطه با پرورش روح و سلامت روان آدمى است. هر مسلمان باید یا مجتهد باشد یا مقلد یا به احتیاط عمل نماید. فلذا مستمعین توقع دارند كه مداحان به مسائل دینى بیشتر از بقیه آگاه باشند. یكى از راه هاى مهم خودسازى و تقویت روح موعظه است كه ما مداحان كمتر به آن توجه داریم.